Stoklar,üretici ve ticari birçok şirketin en önemli varlığıdır.Bu varlığın yönetimi, işletmelerin verimliliklerini ve karlılıklarını doğrudan etkilemektedir.Stoklar,perakendeci rafındaki mallardan, üretici firmanın ambarında bekleyen hammaddeler gibi birçok yer ve çeşittedir. Herhangi bir ticari veya üretici işletmede binlerce çeşit stok kalemi bulunabilir. Stok çeşidi miktarı orta boy bir perakendecide 150.000 civarında iken bazı işletmelerde bu miktar 500.000 adede ve üstüne ulaşabilir.
Stok Yönetimi,tedarik zincirinin bölümü olan Pazarlama-Dağıtım,Üretim ve Tedarik döngülerinin arasında yer almaktadır. Tedarik zinciri,hammadde ve malzeme sağlayan tedarikçiler,hammaddeyi ürüne çeviren imalatçılar ile ürünleri tüketicilerine ulaştıran dağıtıcılardan oluşur. Bu zincir içerisinde stoklar üç değişik nitelikte bulunurlar.
Hammadde Stokları: Üretime girdi ve üretilen ürüne doğrudan veya dolaylı olarak katılan bütün fiziksel varlıklardır. Hammadde,malzeme,üretim parçaları gibi niteliklerde olabilirler.
Yarı-Mamul Stokları: Üretim operasyonuna başlanmış, ancak henüz ürün haline gelmemiş malzemelerdir.
Bitmiş Ürün Stokları: Ürün,bitmiş ürün veya son ürün olarak ta anılır.Üretim operasyonlarını tamamlamış,müşteriye satılmayı ve sevk edilmeye hazır durumdaki mallardır.
Bu stoklardan her birinin, kendine özgü bir yönetim (planlama-uygulama-kontrol) sistemi vardır.Tedarik Zincir Yönetimi sisteminde toplam maliyeti (son ürün maliyeti) düşülürken, müşteri hizmet seviyesini artıracak etkili, üretim,dağıtım ve stok yönetim stratejilerini tedarik zincirinde bulunan katmanların birbirleriyle olan ilişkilerini dikkate almak zorundadır.
Stok Yönetimini bazı firmalar, sisteme giren ve sistemden çıkan stoklar ile ilgili kayıtların tutulduğu bir sistem olarak düşünür.Bazıları için stok problemi,hangi detayda ve nasıl kayıt tutulması gerektiği ve kayıtların ne derecede doğruyu gösterdiği biçimindedir. Bazı işletmeler,üst düzeyde genel olarak ele alır ve toplam olarak stoklara bağlanmış olan sermaye olarak düşünür. Bu firmalarda stok problemi, stoklara bağlanmış toplam para değeri,bağlanan paranın karlılığı gibi konulardır.
Stok Yönetim programı olanlar ise konuyu daha operasyonel olarak düşünür.Çözülmesi gereken problemleri,hangi stok kaleminden ne kadar bulundurulmalı,nereden ve nasıl temin edilmeli,ne zaman ve ne kadar stok edinilmeli gibi konuları içerir.
Stok Bulundurma Nedenleri
Pazarlama-Dağıtım zincirindeki stoklar,bitmiş ürün stokları dır. Toptancılar,çeşitli üreticilerden büyük miktarlarda bitmiş ürün alırlar.Bu ürünleri daha küçük miktarlara ayırırlar ve çoğu zaman birden fazla ürünü asorti yaparak perakendecilere satarlar.Toptancıların stok tutmalarındaki temel lojistik amaç,ayırma (büyük miktarların küçük miktarlara ayrılması) ve asorti (farklı cinsteki stokların bir araya getirilmesi) yapılmasıdır.
Perakendecilerin stok bulundurma amacı ise,müşterilere ihtiyaç duydukları ürünleri, ihtiyaç duydukları yer ve zamanda karşılamaktır. Stok yerleri genellikle perakendeci rafları dır.
Üretim döngüsünde, üreticilerde her üç türden stok bulunur.Bunlar, üretimde kullanılmak üzere, üretim girdisi olan hammadde ve malzeme stokları, üretim operasyonları devam devam eden ve henüz ürün haline gelmemiş yarı-mamuller ve müşteri siparişlerini bekleyen ürün stokları dır.Bazı durumlarda,üreticiler,ürün stoklarını müşterilerine (toptancı) konsinye olarak satarlar.Bu uygulama ile,toptancılar,stok yüklerini,üreticilere devretmiş olurlar.
Tedarik döngüsündeki stoklar ise,üretici için ham madde,satıcı-tedarikçi için bitmiş ürün niteliği taşır. Açıklanan bu stoklar,ambar,üretim sahaları ve perakendeci raflarında tutulur. Bunların dışında nakliye araçları da stok yeri olarak düşünülebilir. Coğrafi olarak yer değiştiren bu stoklar transit stoklar dır. Diğer stoklardan farkı,ulaşılabilir ve kullanılabilir olmamasıdır.
Sipariş üzerine çalışan küçük ölçekli işletmelerde stok bulundurmaya pek fazla gerek olmaz. Sipariş alındıktan sonra ham madde ve malzemeler temin edilir ve ürün tamamlandığında müşteriye teslim edilir. Ancak,üretim sistemi büyüdükçe ve ürün çeşidi arttıkça müşteri talepleri,tedarik ve üretim ile ilgili koşullar ve belirsizlikler stok bulundurmayı gerekli kılar.
Stoklar, bütün işletmeler için üzerine para bağlanan sermaye ve değerleridir. İşletmeci stok bulundurmakla, o sermayeyi daha verimli veya karlı bir işte kullanmaktan vazgeçmiş olur. Bu nedenle stoklar, ekonomik olarak, istenmeyen ve sevilmeyen varlıklardır. Ancak hiç stoksuz (sıfır stok ile) bir üretim ve dağıtım sistemi, tipik olarak ulaşılmaz bir sistemdir. Stok bulundurmanın ve stok taşımanın kendisinin bir maliyet unsuru olduğu bu durumda,üzerine sermaye yatırımı yapıldığı için stok ekonomik bir yarar sağlamalıdır.