Stok Planlama
Stok yönetiminde ve stok planlamasında temel hedef, bir müşteri siparişi geldiğinde, sipariş edilen ürünün müşteriye sevk edilmek üzere yeterli miktarda stokta hazır bulunmasını ve bir malzeme ihtiyaç duyulduğunda, ihtiyaç duyulan malzemenin, İhtiyaç anında ihtiyaca ve yetecek miktarının stokta hazır bulunmasını sağlamaktır.
Stok yönetiminin ikinci temel hedefi bu görevi en düşük toplam maliyeti ile gerçekleştirmektir. Stok planlaması temel olarak ve öncelikle iki temel soruya cevap arar.
1. Stok oluşturmak için ne zaman harekete geçmeli ve ne zaman "sipariş vermeli?"
2. Sipariş miktarı ne olmalı?
Stoklar ile ilgili bu iki kararın verilme biçimi ve uygun kararı aramak yöntemi, stokların 3 boyutunun özelliklerine bağlıdır. Stok kaleminin kaynağı, stok kaleminin talep özellikleri, stok kaleminin edinme özellikleri. Bu üç boyut, her bir stok kalemi için farklı farklıdır. Bu nedenle, her stok kalemi için ayrı bir stok planı hazırlanır.
Stok üç boyut özellikleri
Stok Kaleminin Kaynağı: Stok kalemini edinmek için iki yol vardır. Üretim ve satın alma. Satılan ürünlerin iadesi de ürün stok artışı sağlayabilir, ancak, bu işlem stok planlamasında dikkate alınmaz. Stok kaleminin bu boyutu, sipariş özelliklerini belirler. Satın alınacak ve tedariki dışardan sağlanacak stok kalemleri için, Satın Alma Siparişi açılır. Üretilecek ürünler için se Üretim İş Emri açılır.
Talep Yönetimi: Stok planlaması açısından, talepler iki ana gruba ayrılır. Bağımsız talepler : Adından da anlaşılacağı gibi, ihtiyacı ve müşteri siparişi önceden planlı ve kesin olarak bilinmeyen, ancak tahmin edilebilen taleplerdir. Bağımlı talepler : Önceden planlanmış olan faaliyetlerin ihtiyacı olarak zaman ve miktar olarak belirlenebilen talep türleridir. Bağımlı ve bağımsız talepli stok kalemlerinin stok planlaması için farklı yöntemler kullanılır. Bağımsız talepli stok kalemleri için Sipariş Noktası ve Ekonomik Sipariş Miktarı hesaplaması yapılırken, bağımlı talebi olan stok kalemleri için Malzeme İhtiyaç Planlaması MRP yöntemleri kullanılır.
Stok Edinme Özellikleri : Stok kalemlerinin edinilmesiyle ilgili olarak, fiyat ve edinme maliyeti, tedarik ön süresi, sipariş parti büyüklükleri, tedarik kapasitesi, sipariş etme veya üretim ayar maliyetleri, raf ömrü gibi sipariş miktarı ve zamanını etkileyen parametrik özelliklerdir. Sipariş zamanı ile sipariş miktarı bu özelliklere göre belirlenir.
Yok Satmak
Elde stok olmaması, yani sıfır stok olması, yok satmak demek değildir. Elde stok olmadığı durumlarda müşteriden sipariş gelmediği sürece, herhangi bir satış kaybı olmaz. Yok satmak durumu, müşteriden sipariş geldiğinde elde stok yoksa veya eldeki stok miktarı müşteri siparişinden az ise ortaya çıkar. Elde stok yok iken müşteri siparişi geldiğinde, müşterinin ne yapacağı önemlidir.
Müşteri, yeni teslimat gelinceye kadar bekleyebilir veya
Müşteri rakip ürüne yönelebilir.
Birini durumda, müşteri hizmet düzeyi düşer, ikinci durumda ise, satış kaybı olur.
Emniyet Stoku
Yok satmak durumlarına karşı önlem olması için emniyet stoku bulundurmak veya bulundurmamak, firmanın pazarlama-dağıtım stratejisi ile bağlantılı bir karardır. Mutlak müşteri memnuniyeti sağlamak üzere, hiçbir koşulda stoksuz kalmamak amaçlanabilir veya müşteri bulursa bulur, bulamazsa gider, diye düşünülebilir veya ara stratejiler benimsenebilir.
Elde bulundurulması gereken emniyet stoku miktarı istatistikler olarak veya simülasyon ile saptanabilir.
Bağımsız Talepli Stok Planlaması
Stok planlaması temel olarak ve öncelikle iki temel soruya cevap arar. Ne zaman sipariş vermelidir ve sipariş miktarı ne olmalıdır. Bağımsız talebi olan ürün ve malzemeler sipariş zamanının belirlenmesi için yeniden sipariş noktası, sipariş miktarının belirlenmesi için ekonomik sipariş miktarı yöntemleri geliştirilmelidir.
Sipariş Zamanı
Hiçbir malzeme veya ürünü istendiği, sipariş edildiği anda stoklarda hazır edemeyiz. İstenilen ürün, üretilerek elde edilecek bir ürün ise, üretim süreçlerinin tamamlanması için, satın alınacak bir ürün ise, satıcısından stoklarımıza gelinceye kadar bir süre gerekebilir. Bu süre ön süre olarak bilinir. İster üretilen, isterse satın alınan olsun, bir ürünün belirli bir zamanda stokumuzda veya elimizde olmasını istiyorsak, stok elde etme işlemini, o ürünün ön süresi kadar başlatmalıyız.
Stok elde etme işlemini başlatan olay sipariş açılmasıdır. Satın alınacak ürünler için satın alma siparişi, üretilecek ürünler için üretim emri.
Sipariş açma zamanını belirleyen parametre, ön süredir. Sipariş, bir stok kalemin ihtiyaç duyulacağı zamandan, o stok kaleminin ön süresi kadar önce açılmadır.
Eğer sipariş açılacak olan stok kalemi, planlı bir işte kullanılacak ise, yani ne zaman, hangi tarihte gerektiği önceden bilinirse, sipariş açma zamanı belirlenebilir.
Sipariş Noktası
Eğer sipariş edilecek stok kalemi kullanıla gelen ve yenilenen bir ürünse ve gereksinim duyulacağı zaman ve tarih kesin olarak bilinemiyorsa o zaman sipariş açma zamanı takvime bakarak değil, elde bulunan stok miktarına bakılarak belirlenir.
Sipariş Miktarı
Stok yönetiminin ikinci temel konusu, sipariş miktarlarına karar vermektir. Bu kararı yönlendiren faktörler, ekonomik faktörlerdir. Sipariş zamanının belirlenmesinde belirtildiği gibi, stok önceden planlı bir faaliyet için gerekli ise, yani ne zaman ve ne kadar stoğa gereksinme olduğu kesin olarak biliniyor ise, o zaman sipariş miktarlarında önce plan ile belirlenmiş olan miktar dikkate alınır.
Ancak sürekli olarak kullanılan veya müşteriler tarafından sipariş edilen bir ürün ise , o zaman, stok gereksinmesi, sürmekte olan günlük gereksinme miktarı veya günlük müşteri siparişi miktarı dikkate alınır. Stok edinmek ile ilgili maliyetler, stok taşıma maliyetleri ile sipariş açma maliyetleridir.
Bağımlı Talepli Stoklar ve Malzeme İhtiyaç Planlaması
Bir üretimin yapılabilmesi için üretim tesisi, makine ve donanımdan ayrı olarak, işletme dışından tedarik edilecek, hammadde, malzeme ve hizmetlere ihtiyaç vardır. Bu ihtiyacın zamanı ve miktarı, yapılacak üretimin zamanı ve miktarına bağlıdır. Bu şekilde, ihtiyacı, bir başka faaliyet tarafından belirlenen stok kalemlerine, bağımlı talepli stoklar denilmektedir. Malzemenin ihtiyacını belirleyen ürünlere Üst ürün, ihtiyacı belirlenen malzemeye de Bileşen veya Alt ürün denilmektedir.
Üst ürün - Bileşen gibi bağımlı stokların planlanmasında Malzeme İhtiyaç Planlaması - MRP yöntemleri daha sağlıklı ve pratik çözümler sunmaktadır. Bu planlamanın yapılması için üç grup bilgiye ihtiyaç vardır.
Malzeme ihtiyaçlarının bağlı olduğu ürünlerin üretim planı: Bileşene olan ihtiyaç zamanını, dolayısıyla sipariş zamanını belirleyen bilgidir.
Bileşen-Üst ürün ilişkisi ürün ağaçları: Üretim planı ile birlikte, bileşen malzemenin ihtiyaç miktarını belirler.
Malzeme edinme parametreleri ve bilgileri : Sipariş biçimini ve zamanını belirler.
Üretim Planı
İşletmelerde ne zaman, hangi üründen ne miktarda üretileceği konusunda hazırlanan plan Üretim Planıdır. Üretimin başladığı anda, bileşen malzemelerin, en az, planlanan üretimin yapılmasına elverecek kadarının, stokta hazır bulunması ve üretim siparişine tahsis edilmiş olması gerekir. Elde stokta hazır bulunan herhangi bir bileşen miktarı, planlanan üretimin gerçekleştirilmesine yetmeyecek miktarda ise o bileşenin sipariş ön süresi kadar önceden sipariş (satın alma veya üretim sipariş) açıklaması gerekir.
Ürün Ağaçları
Ürün ağacı veya ürün reçetesi, bir ürünün yapımında kullanılan bütün hammadde, malzeme ve hazır parçalar ile montaj parçalarını ve her bir bileşenin, bir birim ürün için kullanılması gereken miktarlarını gösteren bir mühendislik dokümanıdır.
Ürün ağaçları, işletmelerde uygulanan üretim planlama ve satın alma sistemlerine göre planlama tek seviyeli veya çok seviyeli olmak üzere iki çeşitte hazırlanır. Tek seviyeli ürün ağaçları, yalnızca işletme dışından tedarik edilecek satın alınacak hammadde ve malzemeyi gösterir. Çok seviyeli ürün ağaçları, üretimi planlanan ve içeride yapılan yarı mamulleri de gösterir. Ana üretim süreçleri ürün ağacına yansımış olduğundan, yalnızca satın alınacak malzeme ihtiyaçlarını değil, yarı mamul üretimi için gereken üretim siparişi ihtiyaçlarına da verir. Çok seviyeli ürün ağaçları, üretimini planlanabilecek en alt düzeyde parça ve yarı mamul detaylarına kadar kademelendirebilir.
Malzeme İhtiyaç Planlama
Malzeme ihtiyaç planlaması, üretim süreçlerini etkin bir şekilde yönetmek üzere kullanılan bir üretim planlama ve stok kontrol sistemidir. MIP, hangi malzemeden, ne kadar ve ne zaman sipariş verilmelidir sorunlarını yanıtlama amacıyla ana üretim planından gelen bilgileri kullanarak malzeme planlaması yapar. MIP sisteminin ana girdileri; ana üretim planı, stok bilgileri ve her bir ürün için gereken malzeme bilgileridir. Ana üretim planı, belirli bir zaman aralığında üretilmesi gereken üretim miktarını verir. Stok bilgisi, mevcut stok seviyesi verirken, malzeme bilgisi de ürünün üretilirken hangi malzemelerin üretime katılacağı bilgisini verir. MIP planının oluşturulabilmesi için bu üç girdinin tam ve eksiksiz sunulması gerekir. MIP planı sonucunda, stok ve üretim kontrolünde kullanılmak üzere bazı raporlar oluşturulur. Bu raporlar sipariş emirlerini, sipariş durumundaki ertelemeleri veya iptalleri ile stok verilerini içerir. Ayrıca ileriye dönük planlama ve performans raporları da MIP çıktılarıdır.