Ambar,Antrepo,Dağıtım Merkezi ve Depo gibi isimlerle anılan depo,geleneksel anlamda malzeme ve ürün stokların tutulduğu,saklandığı ve korunduğu yerdir.Geleneksel olarak depolar,katma değer sağlamayan,dağıtım sürecinin maliyetini artıran, istenmeyen ama kaçınılmayan olgular olarak görülürdü.Modern Depo Otomasyon ve Barkod Sistemini içinde barındıran lojistik yaklaşımı, stok tutmayı ve depoculuğu,hizmet üreten, maliyet avantajları sağlayan ve bu şekilde tedarik zincirine değer kazandıran fonksiyonlar olarak ele almaktadır.
Modern Depo Otomasyon ve barkod sistemlerinde depolardan,taşıma ekonomisi sağlanması,üretim ekonomisi sağlanması,satın almada miktar indirimi gibi fırsatlardan yararlanılması,mal tedariki ve mal akışında süreklilik sağlamak ve üretim ile müşteri istemleri arasında denge oluşturulması gibi yarar sağlaması bakımından önemlidir.Böylece, modern depo otomasyon ve barkod sisteminde depolar, gider kapısı olmaktan çıkarak değer yaratan yer olmuşlardır.
Depolar ve depoculuk,lojistik sisteminin ayrılmaz bir parçasıdır.Etkili ve verimli bir Depo Stok Yönetimi, mal tutmak ve mal saklamak üzerine kurulamaz. Depo Otomasyon Sistemlerinde stok, ancak maliyet ve hizmet seviyesinde katkıda bulunduğu zaman anlamlıdır.Modern lojistikte depolar,hizmet üreten ve maliyet tasarrufu sağlayan tesislerdir. Tedarik zincirinin, istenilen müşteri hizmet düzeyini en düşük maliyet ile sağlanmasında önemli rol oynarlar. Tedarik zincirinde lojistik mal akışında depolar,üretim ile müşteri taleplerini koordine eder.
Geleneksel anlamda depoların temel görevi, "kullanılmadığı" dönemlerde ürün stoklarının bekletilmesi ve muhafaza edilmesidir.Lojistik faaliyetleri yürütürken, depolar, malların saklanması ve korunmasının yanında, ürünlerin teslimi, sevkıyatı,ayrıştırılması, birleştirilmesi ve benzeri fonksiyonları yerine getirir. Modern depo otomasyon sistemi kullanan depolar, malların stokta tutulduğu yerler olmaktan çıkarak,malların aktığı ve bu akışların düzenlendiği yerler haline gelmektedir.
Kullanım şekilleri, sağladıkları ekonomik yararlarına göre depolar değişik amaçlarla ve değişik biçimlerde kullanılabilirler.
Üretimi Destekleme Depoları
Fabrikalarda üretimin desteklenmesi amacıyla, ham madde, malzeme, montaj parçaları gibi malların üretimde kullanılmak üzere hazır tutulduğu yerlerdir. Bu ambarlara, malzeme ambarı ham madde ambarı, giriş ambarı gibi isimler verilir. Birçok durumda,tedarik süresinin uzunluğu, tedarikin sürekli akışkan olmaması ve üretimde kullanılma miktarlarının günden güne değişiklik göstermesi durumunda üretim girdilerinden stok yapmak kaçınılmaz olur.
Üretim destekleme ambarlarında tedarikçilerden alınan mallar teslim alınır.Büyük miktarlı malların üretim sistemine uygun olarak önce ayrıştırılıp bölünür.Örnek olarak üretimde metre ile kullanılacak bir plastik hortum, rulo birimi ile geldiğinde bu malzemeyi,metrelik birimlere ayırmak veya üretimde adet ile kullanılan bir montaj parçası büyük miktarlı konteyner veya sandıklarla geldiğinde, bunu küçük adetli miktarlara ayırmak gibi.Üretim girdisi malzemeler, üretim planı uyarınca,diğer malzemeler ile birleştirilerek üretim atölyelerine çıkış yapılır.Üretim destek ambarlarında,malzeme stoklamak ve korumak yanında ayrıştırma ve birleştirme işlemleri de yapılır.
Üretim destek ambarları,üreticiye ait ve üretici tarafından işletilen bir depo olabileceği gibi,üreticinin ana tedarikçisi tarafından işletilen bir başka depo da olabilir.
Yükleme ve Dağıtım Depoları
Fabrikalarda imal edilen ürünlerin,müşteriler sevk edilmek veya müşterilere sevk edilme zamanına kadar tutulduğu ve korunduğu depolardır.Bu depolara ürün ambarı,mamul ambarı sevkıyat ambarı veya deposu gibi isimler verilir.Bu ambarlar aynı zamanda, fabrikada üretilen farklı ürünler için, ürün birleştirme ambarı görevini de yaparlar.Ürün stoklamak, müşteri hizmet düzeyini artırmak yanında,birçok ölçek ekonomisi açısından da yarar sağlayabilir.
Ürün Ayrıştırma ve Birleştirme Depoları
Tedarik zincirinde üretilen ürünlerin üretim miktarları ile son kullanım miktarları farklıdır.Üretim büyük miktarda yapılır, ancak bu ürünlerin her bir müşterilerdeki son kullanımı, daha küçük miktarlar dadır. Üretilen ürünlerin, müşterilere veya son kullanıcılara uygun miktarlara bölünmesi işlemi,Ayrıştırma ve birleştirme depolarında yapılır.
Müşterilere farklı ürünleri,genellikle farklı üreticiler tarafından üretilmiş farklı ürünleri bir arada satın alırlar.Birleştirme ambarları,farklı üreticilerden sağlanan ürünleri,müşteri istekleri doğrultusunda bir araya getirirler,bir asorti yaparlar ve bu şekilde sevk ederler.
Son Şekillendirme ve Son Montaj Depoları
Tedarik zincirinde uygulanan iş stratejilerinden biri " siparişe göre montaj" dır. Bu stratejinin bir çeşidi, son şekillendirme işleminin,siparişten sonra tamamlanmasıdır.Ürünler, üretim işlemi tamamlandıktan veya ana montaj aşamaları tamamlandıktan sonra stoklara alınır. Ürünün sevk edilmesinden önceki son şekillendirmesi,müşteri siparişi alındıktan sonra depoda yapılır. Örneğin;
Aynı ürünü,farklı dağıtım firmaları veya perakende zincirleri için üreten bir konserve fabrikası konservelerin üretimi tamamlandıktan sonra etiketlemeden ambarda bekletir. Müşteri siparişi geldiğinde, o müşteri ile ilgili etiketleme işlemi depoda yapılır. Diğer bir örnek,değişik aksesuar opsiyonları olan otomobil gibi ürünlerde,müşterinin isteğine uygun aksesuarların ürüne takılması olabilir.
Bu örneklere benzer uygulamalar, üretim tesisleri yerine,müşteriye daha yakın olabilen dağıtım depolarında yapılması,zaman ve maliyetler açısından avantajlar sağlar.
Stok Biriktirme Depoları
Bazı ürünlerin üretim ve kullanım zamanları farklıdır.Örneğin tahıl ürünleri yılda bir kez ve kısa dönemde üretilir,ancak tüm yıl boyunca tüketilir.Bu ürünlerin stokta saklanması ve tüketim miktarlarına göre dağıtılması gerekir.
Diğer bir örnek,mevsimlik kullanımı veya tüketimi olan ürünlerdir. Bu tür ürünlerin üretim kapasiteleri veya üretim hızları,üretimin,kısa olan kullanım/tüketim döneminde yapılması olanaksızdır.Bu nedenle ürünlerin, önceden üretilerek,biriktirilerek,kullanım/satış mevsiminin beklenmesi gerekir. Diğer bir stok yapmak gereksinimi,fırsat değerlendirme veya spekülatif amaçlıdır. Konjonktüre göre fiyatı düşük olan ürünler,satın alınırlar,fiyatları uygun düzeye yükselince satılabilirler. Bazı ürünlerin stoklanma-
sı veya stokta bekletilmesi de üretim süreçlerinin bir bölümüdür.Şarap,peynir gibi ürünler, tüketim olgunluğuna ulaşması için üretildikten sonra bekletilmeleri gerekir.
İade Depoları
Satılan bazı ürünlerin arıza,hasar veya herhangi bir nedenle müşteriden iade alınması gerekebilir.İade alınan ürünler müşteriye yeniden satılabilecek ürün değildir.Bu nedenle üzerinde işlem yapmak üzere farklı bir depoya alınırlar.Bu depoda iade alınan ürünler üzerinde araştırma yapılabilir,tamir işlemleri yapılabilir veya hurdaya çıkarılabilir.Anılan bu işlemler,iade mallar için ayrılmış depolarda yapılmalıdır.
Bölge Depoları
Üreticilere veya dağıtıcı firmalara ait bölge depoları,ana fonksiyon olarak,yukarıda sayılan fonksiyonların tamamını veya bir bölümünü,yerel pazarlara yönelik olarak ve daha küçük ölçeklerde yapan depolardır.Bu depoların,yukarıda sayılan depolama fonksiyonlarına ek olarak, pazarlama açısından iki yararı daha vardır.
Birincisi müşteriye yakın bir tedarik olanağı sağlamasıdır.Böylece,yerel toptancı ve perakendecilere,ürün akışının sürekliliği açısından güven verir.İkinci yararı ise,depo üzerine konulan tabelalar ile bölgedeki varlığını son kullanıcılara duyurmuş ve bir anlamda reklamını yapmış olurlar.
Antrepolar
Antrepoları diğer lojistik depolardan ayırmak gerekir.Antrepo özel amaçlı bir depodur. Antrepo,gümrüklü sahalarda kurulan,uluslararası ticarette,yurt dışına çıkan veya yurt dışından gelen malların miktar ve özelliğinin incelendiği,diğer tespitlerin yapıldığı ve yasal işlemleri tamamlanıncaya kadar tutulduğu ve korunduğu depodur. Özellikleri ve işleyişi, Gümrük kanun ve yönetmelikleriyle belirlenmiştir.
Kullanım biçimine göre genel ve özel olmak üzere ikiye ayrılırlar. "Genel Antrepo",herkes tarafından kullanılabilen, "Özel Antrepo" ise sadece işletmecisine ait olup,sadece onun kontrolü altındaki malların konulabileceği antrepolar dır.
Sahipliklerine Göre Depolar
Depolar,sahiplikleri ve işletme sorumluluklarına göre özel depolar, genel depolar, anlaşmalı depolar olmak ve aktarma depoları (cross-docking) üzere dört gruba ayrılır. Özel depolar, sadece sahibi tarafından kullanılan depolardır.Genel depolar, bağımsız depo işletmeleridir ve depoyu kullanmak isteyen müşterilerine değişik hizmetlerle sunarlar.Anlaşmalı depolar, genel depolar olup, müşterisine,uzun vadeli ve önceden tanımlanmış bir hizmet paketi sunarlar.
Özel Depolar
Özel depolar, tipik olarak,sahibinin veya işleticisinin aynı firmada olduğu depolardır.Depoda saklanan veya işlem gören mallar,depo sahibinin inisiyatifi kontrolü altındaki mallardır.Özel depoların yatırım giderleri ve işletme masrafları sahibi tarafından karşılanır.Özel depo kurulmasının iki nedeni vardır; Ya depo hizmeti alınabilecek veya kiralanabilecek başka bir depo yoktur ve firma kendi deposunu kurmak zorundadır, veya depodan beklenen yararlar, hedeflediği müşteri hizmet kalitesi ve ekonomik yararları açısından depo yatırımını geçerli kılmıştır.
Avantajları,deponun,depo süreçlerinin ve elleçleme işlemlerinin doğrudan firma tarafından yönetilmesi ve kontrol edilmesidir.Bu sayede deposunu kendi ERP (Kurumsal Kaynak Planlama Yazılımı) sistemine daha kolay entegre edebilir. Kontrolün firma sahibinde olması nedeniyle,firma politikalarındaki değişikliklere kısa sürede uyum sağlayabilme esnekliği vardır.
Genel Depolar
Genel depolar bağımsız işletmeler olup,depo hizmeti isteyen firmalara hemen her türlü hizmeti sunabilmektedir.Bu hizmetler,bir defalık kısa süreli mal stoklanmasından, deponun tümünün uzun süre ile kiralanmasına kadar değişebilir. Genel depolar, içine konulabilen mal cinsine göre çeşitlere ayrılırlar.
Genel Mallar Deposu: En yaygın depo türüdür. Özel çevre şartları gerektirmeyen hemen her türlü mal/ürün depolanabilir.
Soğuk Depolar: Özel ısı şartlarında,genellikle soğuk ortamlarda saklanması gereken mallara uygun depolardır.Isı kontrollü ve soğutmalı dır. Özellikle gıda maddeleri ve ilaç gibi ısıya duyarlı mal ve ürünlerin depolandığı genel depolardır.
Ev Eşyası ve Mobilya Depoları: Geniş taban alanları isteyen buzdolabı ve benzeri
eşyaları ile mobilya hareketine ve saklanmasına uygun depolardır.
Özel Eşya Deposu: Elleçlenmesi ve saklanması özellik isteyen mal ve ürünler için yapılmış ve organize olmuş depolardır.Hangi ürün tipi için tasarlandıysa yalnızca o ürünler depolanabilir. Tahıl depoları (silolar) örnek verilebilir.
Dökme Mallar Deposu: Üstü açık veya korumalı,kömür gibi dökülebilen mallar ile otomotiv araçlarının depolandığı depolar ile sıvı malların stoklandığı tanklar (akaryakıt tankları) bu gruba giren depolardır.
Anlaşmalı Depolar
Depo sahibi ve işletmecisi ile depodan yararlanacak olan müşterisi arasında yapılan bir sözleşme uyarınca ve yalnızca sözleşme yapılan müşteriye hizmet veren depolardır.Depo kullanımı süreklidir.Bu süre sözleşmede belirtilir ve gerekirse uzatılır.Depodaki malların riski her iki tarafa aittir.Depo işletmecisinin sorumlulukları ve vereceği hizmetler ile depo müşterisinin sorumlulukları aralarında yapılan sözleşmede belirtilir.
Aktarma Depoları (Cross Docking)
Bu depolara gelen ürünler,saklanmak için değil,ayrıştırma veya birleştirme işlemlerinden sonra perakende veya tüketim noktalarına gönderilmek üzere yeniden nakliyata hazırlanmak amacıyla gelirler. Aktarma depoları ayrıştırma depoları gibi çalışır.Depoya gelen mallar hemen ayrıştırılır ve ayrıştırılan bölümler,hemen,bir sonraki hedeflerine gönderilirler.Çoğu kez, gelen mallar ve ürünler fiziksel olarak depoya alınmadan tekrar gönderilirler.