Malzeme elleçleme, malzeme ve ürünlerin,tedarik noktasından, sevk edildiği ana kadar olan süreçteki fiziksel elleçlenmeleri ile transfer hareketleridir. Bu açıklamadan anlaşılacağı üzere, malzeme elleçleme, malzeme ve ürünlerin, taşıt araçları ile taşınması dışında, malzeme hareketleri ve bulundurulması ile ilgili hertürlü hareket ve işlemi kapsamaktadır. Malzemenin taşıt araçlarına yüklenmesi, taşıt araçlarından indirilmesi, depo ve fabrika içerisindeki transferleri, depo ve fabrikada malzemenin istiflenmesi,bekletilmesi, korunması ve saklanması,malzemenin ayıklanması, seçilmesi, kısımlara ayrılması,birleştirilmesi işlemleri birer elleçleme işlemidir.
Bu işlemler, tedarik zinciri içindeki şirketlerin operasyonlarının ve lojistik sistemin bütünlülüğünün verimini ve etkinliğini etkileyen işlemlerdir. Bu nedenle depolarda, fabrikalarda ve market gibi satış noktalarında verimli ekonomik elleçleme sistemleri kurulması önemlidir.
Malzeme Elleçlemede Lojistik Hedefler
Malzeme elleçleme sisteminin tasarımında dikkate alınması gereken temel hedefler şöyle sıralanabilir.
Elleçleme işlem sayısını olabildiğince azaltmak. Elleçlemenin kendisi ürüne doğrudan bir değer yaratmadığı için, elleçleme mümkün olan en alt seviyede tutulmalıdır. Depo, fabrika ve marketlerde yerleşim planı ve iş süreçleri hazırlanırken bu hedef dikkate alınmalıdır.
Malzemenin hareket edeceği mesafeleri azaltmak.Depo ve fabrika yerleşim planları, malzeme transferlerini kısa mesafede tutacak biçimde tasarlanmalıdır.
Malzeme harekete başladığında,malzeme olabildiğince uzun süre hareketini sürdürmelidir. Kesikli hareketler,elleçleme süresini ve maliyetini artıtır.
Elleçleme ekipmanları olabildiğince standartlaşmış ekipmanlardan olmalıdır. Böylece, hem ekipmanın yatırım ve bakım maliyeti azalır,hem de olabildiğince çok amaç için kullanılabilir.Bu da, ekipmana yapılan yatırım verimliliğini artırır.
Elleçleme ekipmanı yatırımında,taşıma kapasitesinin ekipman darasına oranı olabildiğince yüksek olmalıdır.
Fabrika içinde (üretim sürecinde) işlem gören stok miktarını azaltmak. Üretim planlarının yapılmasında,bu ilke göz önünde bulundurulmalıdır.
Malzemenin düzenli akışını sağlamak ve malzeme akışında darboğaz yaratmamak. Malzemenin düzenli akışı sağlanmadığında, üretim ve sevkiyatta aksamalar olabilir.
Kırılma, bozulma, fire ve hırsızlık gibi yollarla ortaya çıkabilecek kayıpları azaltmak.
Elleçleme operasyonlarında, mümkün olan yerlerde,yerçekiminden maksimum ölçüde yararlanılmalıdır. Çünkü yerçekimi en ucuz enerjidir,bedelsizdir.
Malzeme elleçleme, aynı zamanda bir maliyet konusudur. Elleçleme işlemleri, ürüne doğrudan bir değer katmadığı için, olabildiğince en üst düzeyde tutulmalıdır.Malzeme yönetiminde, malzeme akışının dikkatli bir analizi ile önemli tasarruflar sağlanabilir.
Malzeme Elleçleme Yöntemleri ve Elleçleme Araçları
Malzeme elleçleme araçları, işletmelerde malzemenin elleçlenmesi işlemleri için kullanılan hertürlü yazılım ve donanımı içerir. Malzeme elleçleme sistemleri, ve bağlı olarak elleçleme donanımları çeşitli biçimlerde sınıflandırılmaktadır. Manuel sistemler, Mekazine sistemler, ve Otomasyon sistemler olara üç gruba ayrılmaktadır.
Manuel Sistemler
Doğrudan el ile veya çeşitli motorsuz araçlar ile ve insan gücü ile çalışan elleçleme sistemleridir. Elleçleme işlemlerinin nispeten az, veya malzeme çeşidinin çok, miktarlarının az, veya miktarlarının az ve el ile taşınabilir küçük hacimli olduğu durumlar için uygun olan sistemlerdir. Daha çok, mekanik ekipman yatırımının, maliyet-yarar avantajının olmadığı durumlar için geçerlidir. Aynı zamanda çok esnek bir sistem olup, günümüzde de en yaygın uygulanan elleçleme sistemidir.
Manuel sistemlerde kullanılan ekipman ve donanım, işlevlerine göre 4 gruba ayrılır; stoklama ve istifleme, yerleştirme ve çekme, taşıma ve tasnifleme ile yükleme ve boşaltma araçları:
Stoklama ve İstifleme araçları
Stoklama ve istifleme araçları, malzemenin, kullanılmadığı zamanda güvenli biçimde bekletilmesini ve saklanmasını sağlayan araçlardır. Stoklama ekipmanlarının başında, malzeme rafları ve parmaklıklı raf sistemleri gelir. Raf sistemlerine ek olarak saklama kutuları,konteyner ve varil gibi araçlar sayılabilir.
Raf sistemleri ve parmaklıklı raf sistemleri,bir çok depoda uygulanan temel depolama sistemidir.İstifleme ve saklama kolaylığı yanında, depo tesisinin hacim olarak kullanım etkinliği sağlar.
Parmaklıklı raf sistemleri, modüler bir stoklama yapısıdır. Serbest raflar ve askılı çerçeveleri olmak üzere iki çeşitttir.Serbest parmaklıklı raf birimleri, içine konulan malzeme ile birlikte, yan yana veya üst üste istiflenebilir. Raf gözleri, önceden hazırlanmış standart kutuların konulması için tasarlanmış sabit çerçevelerdir.
Raf sistemi de sabit ve hareketli raflar olarak ikiye ayrılır.Sabit raflar, adından da anlaşılacağı gibi, depo içinde, malzeme ve ekipman hareketine elverecek biçimde aralıklı olarak monte edilirler. Hareketli raflar, ray üzerinde hareket edebilen raf bloklarıdır.Raflar aralıksız yerleştirilir. İki raf arası ancak, malzeme hareketi gerektiğinde açılır.Depo hacminin daha verimli kullanılmasını sağlar.
Sabit ve hareketli raf sistemlerinin yüksekliği, depo hacmini en verimli biçimde kullanılabilecek kadar yüksek, ancak, malzemenin güvenli bir biçimde rafa yerleştirilmesi ve raftan alınabilmesini sağlayabilecek biçimde alçak olması gerekir.
Bunlara ek olarak, çekmeceler ve çekmeceli raflar,konteyner modülleri, kutu modülleri de sık kullanılan stoklama araçlarıdır.
Yerleştirme ve Çekme Araçları
Yerleştirme ve çekme araçları, malzemeyi rafa yerleştirmek ve raftaki malzemeyi indirmek amacıyla kullanılan araçlardır.En yaygın kullanılan yerleştirme araçları,transpalet ve manuel forklift çeşitleridir.
Taşıma ve tasnifleme araçları
Teslim alınan malzemenin stoklanacağı yere götürülmesi, stoktan alınan malzemenin sevkiyat yerine veya kullanılacağı yere götürülmesi, veya malzemenin tesis içinde hareketi için kullanılan araçlardır.Yerleştirme ve çekme araçları bu amaçla kullanılabilir. Bu araçlara ek olarak, insan gücüyle çalışan çeşitli biçimlerdeki tekerlekli veya raylı malzeme arabaları ve el vinçleri (tekerlekli veya raylı tavan vinçleri) bu amaçla kullanılan araçlardır.
Tasnifleme işlemi,ambar işlemleri içinde en emek-yoğun olan işlemlerdir. Malzemenin ayıklanması,seçilmesi,kısımlara ayrılması,gruplanması veya sınıflara ayrılması gibi işlemleri kapsar.Çoğu siparişe göre yapılan bu işlemler daha çok el marifeti ile gerçekleştirilir.
Yükleme ve boşaltma
Malzemenin taşıt araçlarına yüklenmesi veya taşıt araçlarından indirilmesi için kullanılan araçlardır. Yerleştirme ve çekme araçları, yükleme ve boşaltma içinde kullanılabilirler. Bu araçlara ek olarak, sabit,hareketli veya pergel vinç sistemleri ile malzemenin sevk öncesi paketlenmesi veya paketlenmesine yarayan, paletler,paletleme aparatları,şrink ve streç sarma araçları ve bant-şeritlemearaçları sayılabilir.
Mekanize Sistemler
Mekanize sistemler, insan-makina sistemleridir.Manuel sistemlerde anılan ekipman,mekanize sistemlerde, hareketli raflar da dahil olmak üzere, motor tahriklidir ve operatör kontrollüdür.
Manuel elleçleme sistemlerinde anılan araçlara ek olarak, malzeme taşıma işlemlerinde kullanılan,yerden ve havadan taşıma yapan, malzeme konveyörleri ile, yükleme ve boşaltma işlemlerinde kullanılan helezon konveyörler ve tasnifleme işlemlerinde kullanılan çeşitli yarı otomatik veya otomatik tasnifleme araçları eklenebilir. Malzeme konveyörleri, malzeme bantları ve askı konveyörleri olarak iki çeşitttir.
Motor tahrikli ekipmanda motor yapısına dikkat edilmesi gerekir.Elleçleme işlemlerinin önemli bir bölümü kapalı alanlarda yapıldığından, araçların tahrikleri,egzost gazı çıkarmayan türden, elektrikli veya manyetik olmalıdır.
Mekanize elleçleme sistemleri, elleçleme işlemlerinin daha yoğun olduğu ve daha büyük ve hacimli malzemenin işlem gördüğü durumlarda,önemli avantajlar sağlar. İşlem göre malzemenin konteynerize edilmiş veya paletlenmiş olması,elleçleme donanımının verimini önemli ölçüde artırır.
Otomatize Sistemler
Otomatize sistemler, bilgisayar kontrollü depolama ve elleçleme sistemleridir.Bu sistemler,daha çok, malzeme hareketlerinin önceden programlanabildiği,kendini tekrarlayan ve hızlı malzeme akışının olduğu spesifik kargo türleri için yararlı olabilen sistemleridir. Malzemenin standart konteynerlerde veya paketlerde bulunması,otomatize sistemlerin verimliliğini artırır.
Birçok depo sisteminde kullanılmaya başlayan otomatik yerleştirme ve çekme sistemleri, düşey ve yatay otomatik hareketli raf-karusel sistemleri, sürücüsüz otomatik taşıtlar ve robotlar, otomatize elleçleme araçlarına birer örnektir.
Diğer sistemlere göre otomatize sistemlerinin en önemli yararları, elleçleme hız ve etkinliğini, artırması ve insan faktöründen kaynaklanabilecek hata ve kazaları elimine edebilmesidir.
Otomatize sistemleri bazı dezavantajları da vardır.Yararlarının yanında,bu dezavantajların da dikkate alınarak yatırım ve kurulmasına karar verilmeli ve bu özellikleri dikkate alınarak operasyon planları yapılmalıdır.
- Yatırım maliyetleri yüksektir.Elleçleme kolaylıkları ile sağlanacak yararlar, sistem yatırımı için yapılacak harcamaları haklı ve geçerli kılmalıdır.
- Otomatize sistemlerin esneklikleri zayıftır.Mevsimsel faaliyet değişimleri,iş hacminin büyümesi veya küçülmesi ile ürün çeşidi değişikliklerine uyumları zor olabilir.
Comments